İzmir'in önemli sanayi merkezlerinden biri olan Aliağa, köklü tarihi ve dinamik yapısıyla dikkat çekiyor. Ege kıyılarında, binlerce yıllık medeniyetlerin izlerini taşıyan Aliağa'nın adı nereden geliyor, tarihi nasıl şekillendi ve belediyecilik serüveni nasıl başladı? İşte İzmir Aliğa'nın eski adı nedir? Aliağa Adı nereden geliyor? Aliağa'nın Belediye Başkanları listesi
Aliğa'nın eski adı nedir?
Aliağa'nın bulunduğu coğrafya, tarih boyunca Aiolis olarak bilinen ve önemli uygarlıklara ev sahipliği yapan bir bölge olmuştur. Arkeolojik kazılar, bölgedeki ilk yerleşimlerin M.Ö. 3500'lü yıllara kadar uzandığını göstermektedir. Tarih içinde Aioller'in egemen olduğu bölgede Kyme, Myrina, Gryneia ve Pitane gibi antik kentler kurulmuştur. Bizans dönemindeki iç karışıklıklar, Arap akınları ve doğal afetler bölgenin tarihinde önemli dönüm noktaları yaratmıştır. Özellikle 1025 yılındaki deprem, bölgeye büyük zarar vermiştir.
Osmanlı Döneminde Bir Çiftlik: Ali Ağa Çiftliği
1313 yılından itibaren Saruhan Beyliği'nin egemenliğine giren Aliağa bölgesi, Osmanlı döneminde Güzelhisar Sancakları içinde bir komutan tarafından yönetilmiştir. O dönemde burası bir köy yerleşimi yerine, çiftlik şeklinde işlenen topraklardan oluşmaktaydı. 1530 yılına ait kayıtlarda "Ali Ağa çiftliği" adıyla geçen bu bölgeden, 1585 tarihli Saruhan Kadılık sicillerinde de bahsedilmektedir. Bu belgelere göre 16. yüzyılda çiftlikte sınırlı sayıda kişi ikamet ediyordu.
Aliağa Adı nereden geliyor?
Aliağa ilçesinin adının kökeni ise Osmanlı döneminin önemli figürlerinden Esseyyid Ali Ağa'ya dayanmaktadır. 1712 ile 1812 yılları arasında Güzelhisar'ı ayanlık ile yöneten Arapoğulları ailesinden Esseyyid Ali Ağa, 1760 ile 1780 yılları arasında Güzelhisar Voyvodası/ayanı olarak bölgeye hükmetmiştir. 1763 yılında Güzelhisar'da kendi adıyla bir cami de yaptıran Esseyyid Ali Ağa, bölgede büyük siyasi ve ekonomik güç elde etmiş, Güzelhisar'ın denizle buluştuğu kıyılara kadar uzanan geniş bir bölgedeki toprakların sahibi olmuştur. Bu topraklar zamanla "Aliağa Çiftliği" olarak anılmaya başlanmıştır. Osmanlı arşivlerinde günümüzdeki Aliağa kent merkezinin bulunduğu yerde, bir kilise ve su kaynağı etrafında Rum çiftçilerin yaşadığı "Kilise Pınarı" köyünün bulunduğuna dair kayıtlar yer almaktadır. Bu köyün adı da 19. yüzyılın başlarından itibaren çiftliğin genel adıyla bütünleşerek "Aliağa Çiftliği Köyü"ne dönüşmüştür.
19. Yüzyıl ve Baltazzi Ailesi'nin Etkisi
- yüzyıl ortalarına gelindiğinde "Aliağa Çiftliği Köyü" resmi kayıtlarda yer almaya başlamıştır. Bu dönemde haftada bir pazar kurulmasına izin verilmiştir. 1840'lı yıllardan itibaren Levant kökenli Baltazzi ailesi bölgedeki toprakların sahibi olmaya başlamış ve Milli Mücadele sonuna kadar Aliağa Çiftliği ve çevresindeki araziler Baltazzi ailesinin mülkü olmuştur. Baltacılar, Menemen kazası içindeki en büyük toprak sahiplerinden biri haline gelmiş, bölgedeki ticari faaliyetler onların denetimine girmiştir. 1881 yılında İngiliz Arkeolog Ramsay'ın İzmir'den Aliağa'ya geldiğinde Baltazzi ailesinin misafiri olması, ailenin bölgedeki etkisini göstermektedir.
Milli Mücadele ve Cumhuriyet Dönemi
15 Mayıs 1919'da İzmir'in işgaliyle başlayan süreçte, Aliağa'da yaşayan Müslümanlar evlerini boşaltmak zorunda kalmış, yerine Midilli adasından Rumlar yerleşmiştir. 9-10 Haziran 1919'da Yunan işgali Aliağa'da başlamış, ancak 14 Haziran'da Türk kuvvetlerinin karşı saldırısıyla düşman takviye birlikleri Aliağa Çiftliği'ne kadar gelebilmiştir. Türk Ordusu'nun 9 Eylül 1922'de İzmir'e girmesinin ardından 13 Eylül 1922'de Aliağa Çiftliği kurtarılmış, bölgedeki Yunan birlikleri ve yerli Rumlar burayı boşaltmıştır.
Kurtuluş Savaşı sonrası, 1924 yılında Yunanistan'dan gelen Türk göçmenler "Mübadele" kapsamında Aliağa Çiftliği'ne yerleştirilmiştir. 1936-1937 yıllarında ve 1951-1952 yıllarında Bulgaristan ve Yugoslavya'dan yeni göçmenler gelmesiyle nüfus artmış ve Aliağa, Cumhuriyet döneminin bucak merkezlerinden biri haline gelmiştir.
Sanayileşme ve İlçe Oluşu
1960'lı yıllarda hayata geçirilen kalkınma planları çerçevesinde sanayileşme için uygun yer olarak seçilen Aliağa, bu tarihten itibaren hızla sanayi kimliği ile öne çıkmıştır. 1937 yılından itibaren Menemen'e bağlı bir bucakken, sanayileşmenin getirdiği gelişimle 14 Ocak 1982 tarihinde 2585 sayılı Kanun ile ilçe statüsüne kavuşmuştur. Aliağa'ya Menemen, Foça ve Bergama ilçelerinden bazı köyler bağlanmıştır.
Belediyecilik Tarihi ve Büyükşehir Kapsamına Alınması
Aliağa'da belediye teşkilatı ilk olarak 1952 yılında kurulmuştur. 1982 yılına kadar belde belediyesi olarak hizmet veren belediye, ilçe statüsüne kavuşmasıyla ilçe belediyesi olarak hizmet vermeye başlamıştır. 2004 yılında 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu'nun yürürlüğe girmesiyle birlikte Aliağa, İzmir Büyükşehir Belediyesi sınırları içine dahil edilmiştir.
Aliağa'nın Belediye Başkanları listesi
1952 yılından itibaren Aliağa Belediye Başkanlığı görevini üstlenen isimler ve görev süreleri şu şekildedir:
