İzmir, zengin tarihi ve kültürel dokusuyla sadece antik kentlere değil, aynı zamanda Osmanlı döneminden günümüze ulaşan çok sayıda tarihi camiye de ev sahipliği yapıyor. Şehrin kalbi Konak ve Kemeraltı bölgesinde yer alan bu camiler, geçmişin izlerini taşıyan mimarileri ve hikayeleriyle dikkat çekiyor.
İzmir'in Tarihi Camileri: En Eski Cami Nerede?
İzmir'in tarihi dokusunu yansıtan önemli camilerden bazıları şunlardır:
- Aliağa Cami: Konak ilçesi 446 ve 854 sokaklarda, selviler ve eski mezarlar ortasında pitoresk bir görünüşe sahip olan bu cami, kitabesine göre 1672'ye tarihlenmekte olup, yaptıran kişinin Gedizli Ali Ağa olduğu söylenir.
- Abdullah Efendi Cami: Konak Basmane'deki 1276 ve 1277 Sokaklar köşesinde yer alan bu caminin 1770'lerden önce yapıldığı tahmin edilmektedir. Bugünkü yapısını ise yakın zamanlarda almıştır.
- Başdurak (Hacı Hüseyin) Cami: Anafartalar Caddesi ile Kemeraltı 863 Sokak'ın birleştiği köşede yer alan Başdurak Cami, kurucusu Hacı Hüseyin Cami olarak da bilinir. 1652 yılında tahıl tüccarı Hacı Hüseyin tarafından yaptırıldığı rivayet edilen cami hakkında en eski bilgilere Evliya Çelebi'nin Seyahatname'sinden ulaşılmaktadır. Cami, depremde büyük zarar görmüş ve halkın da yardımıyla 1894-1895 yıllarında onarılmıştır. Alt katında dükkânların, üst katında ibadet mekânının bulunduğu fevkani, yani çarşı-cami tipinde bir yapıdır. Son olarak Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilerek 2001 yılında ibadete açılmıştır.
- Çorakkapı (Taşrakapı) Cami: Konak Basmane'de yer alan bu cami, etrafındaki geniş mezarlığı ve medresesiyle dikkat çeker. XVII. yüzyıldan önce yaptırıldığı tahmin edilmektedir. Zarif minaresi ve kubbesiyle İzmir'in güzel camilerindendir.
- Fettah Camii: 1297 ve 1298 sokaklar köşesinde yer alır ve XVII. yüzyılda yapıldığı düşünülmektedir. Evliya Çelebi, "Abdulfettah Çavuş" dediği bu camiden "kiremitli amma mamur" olarak bahseder.
- Faikpaşa Cami: XVI. yüzyılın başlarında İzmir'in bir mahallesine adını veren camidir. Kitabesindeki 1842 tarihi, bir yangın sonrası esaslı tamiri göstermektedir.
- Hisar Cami: İzmir Hisarönü Semti Fevzi Paşa Caddesi’nde bulunan bu caminin bazı kaynaklarda Latin Kilisesinden dönüştürüldüğü, bazı kaynaklarda da Aydınoğlu Özdemiroğlu (Molla) Yakup Bey tarafından 1597–1598 yıllarında yaptırıldığı yazılıdır. İzmir’in en büyük ve en görkemli yapılarından olan bu cami, kesme taş ve moloz taştan yapılmış kare planlı bir yapıdır. İçerisinde XVIII.-XIX. yüzyılın kalem işleri ile bezenmiştir.
- Hacı Mahmud Camii: Konak'taki 847 ve 848 sokaklar köşesinde, avlusundaki asırlık serviler ve mezarlıkları ile güzel bir camidir. Evliya Çelebi'nin bahsettiği cami, XVII. yüzyılda yapılmış olmalıdır. Haziresinde çok sayıda mezar kitabesi bulunmaktadır.
- Han-Bey (Pazaryeri) Cami: Tarihi XV. yüzyıla kadar çıkan bu cami, 948 Sokak'ta yer almaktadır. Pazaryeri Camii diye ünlü olup, aslî ismi Han-Bey olsa gerektir.
- Hatuniye Camii: Anafartalar Caddesi ile 943 Sokak köşesinde olup, XVII. yüzyıl başlarında Tayyibe Hatun adında hayırsever bir kadın tarafından yaptırılmıştır.
- İkiçeşmelik Camii: Konak İkiçeşmelik Caddesi kenarında olup, 1734'te Kurt Mehmet Yeniçeri veya Kurt Beşe adıyla var olduğu bilinmektedir.
- Kurşunlu Camii: Namazgâh Meydanı’nda yer alan bu cami, kentin en eski camilerinden olup, Yavuz Sultan Selim tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır.
- Kestane Pazarı Camii: İzmir merkezinde Kestane Pazarı denilen yerde bulunan bu cami, Emin oğlu Hacı Ahmet Ağa tarafından 1663 yılında yaptırılmıştır. İki katlı olup alt katında dükkânlar bulunmaktadır.
- Kemeraltı Camii: İzmir Anafartalar Caddesi'nde Kemeraltı Çarşısı içerisinde 853. Sokak’ta bulunan bu cami, Yusuf Çamazade Ahmet Ağa tarafından 1671 yılında yaptırılmıştır.
- Naturzade/Kadızade Camii: Konak İlçesi, Tan Mahallesi, 838 sokak no 27 adresindedir. XVII. yüzyılın ikinci yarısı ile XIX. Yüzyılın başlarında yapıldığı düşünülmektedir.
- Salepçioğlu Camii: 1897-1907 yılları arasında inşa edilmiş, Salepçizade Hacı Ahmet Efendi'nin vasiyeti üzerine yapılmıştır. Fevkani (üst katı cami, alt katı medrese) bir yapıya sahiptir ve bu özelliğiyle dikkat çeker.
- Şadırvan Cami: İzmir Tarihi Kemeraltı Çarşısı içerisinde Eski İç Liman kıyısında bulunan bu cami ismini yanında ve altındaki sekiz sütunlu şadırvandan almıştır. 1636 yılında yapılmış ve 1815 yılında onarılmıştır.
- Şeyh Cami: Konak ilçesi, 946-961 Sokaklar arasında olup, adını yanındaki türbede yatan Şeyh Mustafa Efendi'den alır. XVII. yüzyıl ortalarında yapıldığı düşünülmektedir.
- Yalı Cami (Konak Cami): İzmir Konak Meydanı'nda Hükümet Konağı’nın önünde yer alır. Mehmet Paşa’nın kızı Ayşe Hanım tarafından 1754 yılında yaptırılan bu cami, çinileri ve sekizgen planıyla dikkat çekmektedir.
Yıkılan ve Yeni Camiler
İzmir’deki 1922 yangını sırasında birçok cami yok olmuştur. Bu camiler arasında Fazıl Ahmet Paşa Camisi (Balık Pazarı Cami), Bölük-Başı Mehmet Efendi (Hacı Mehmet Efendi) Cami, Altıparmak Cami, Acemler Cami ve Arnavutoğlu Cami gibi yapılar bulunmaktadır.
Türk İzmir'in yeni semtlerinde ise daha yakın tarihlerde yapılan camiler de bulunmaktadır. Bunlar arasında Hacı Bey Camisi (1889), Karantina Camisi (1891), Güzelyalı Camisi (56 Sokak), Eşrefpaşa Camisi (1896), Akarcalı, Kameriye ve Selimiye Camileri (XIX. yy. sonları), Yapıcıoğlu, Horasan ve Yeni Camiiler ile Piyaleoğlu Camisi (Moralı Mescidi - kitabesi 1883) sayılabilir.
